Περί βιβλίων

Είναι πολλές φορές που σε διάφορες κουβέντες καλούμαι να "υπερασπιστώ" το είδος της λογοτεχνίας που συνήθως διαβάζω.

ΟΚ στην περίπτωση που η πρόσκληση είναι ειλικρινής και σαν απορία, απαντώ, αν είναι διατυπωμένη σε μορφή κατηγορίας, τρολλάρω.

Η λογοτεχνία φαντασίας/τρόμου/επιστημονικής φαντασίας μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν στην καραπεριθωριάρα, θεωρητικά αρμόζουσα μόνο σε παιδάκια με γυαλιά (φοράω), σπυράκια(είχα) που τα δέρναν οι συμμαθητές τους στο σχολείο (τη γλύτωσα) και που δεν έκαναν σεξ πριν τα 25 και αυτό στην κατασκήνωση θρησκευτικής νεολαίας με την απελπισμένη μυστακοφόρα παίκτρια τρομπονιού. (έκανα,ευτυχώς όχι σε θρησκευτική κατασκήνωση και ευτυχώς δεν είχε μουστάκι).

Τώρα τελευταία βελτιώνονται τα πράγματα μια και το σπόρ έχει γίνει πιο δημοφιλές λόγω ταινιών αλλά ΚΑΙ ΠΑΛΙ, το να έχεις μια σεβαστή βιβλιοθήκη φαντασίας/τρόμου/sci-fi κάνει πολύ κόσμο να σε στραβοκοιτάξει ενίοτε και να ανασύρει από το χρονοντούλαπο του μυαλού του τις κλισεδιάρικες εικόνες του παρελθόντος περί σπυριών,αγάμητων, "καμμένων" κλπ.

Να πούμε μερικά πράγματα τώρα πιο σοβαρά, γιατί προβλέπω σεντονάρα, μια και γράφω το διδακτορικό τώρα και με έχει πιάσει λογοδιάρροια. (Να κάνουμε και κανα διάλειμμα από το κεφάλαιο 4 και το σπασαρχιδισμό με τα 9 εκατομμύρια references).

Τι είναι λογοτεχνία φαντασίας,τι είναι σαι-φαι, μην είναι οι κάμποι μην είναι τα βουνά;

Σε μια πρόταση:  Όλες οι ιστορίες που λαμβάνουν χώρα σε ένα περιβάλλον μη συμβατό με τη γνωστή πραγματικότητα.

Ένα κλασσικό επιχείρημα που πολλοί μη-οπαδοί αναφέρουν όταν επιχειρηματολογούν εναντίον όλων αυτών είναι τα γνωστά περί "παραμυθιού". Ότι αυτά δεν είναι πραγματικά. Ότι δε γίνονται. Ότι μάγοι και δράκοι και βρυκόλακες και ο Κθούλου και η ψυχοϊστορία είναι φανταστικά. Άρα τι; Κακής ποιότητας; Στερούμενα νοήματος; Χαμηλού επιπέδου;

Κατ'αρχήν μια εύκολη απάντηση είναι οτι όλα τα μυθιστορήματα είναι φανταστικά έτσι και αλλιώς, εκτός βέβαια από τις προφανείς εξαιρέσεις. Όλα τα μυθιστορήματα είναι προϊόντα της ρημάδας της φαντασίας (ή της παντελούς έλλειψης αυτής) του συγγραφέα. Οπότε;

Δεύτερον αυτό με το νόημα. Αυτό με το επίπεδο. Απορώ με ανθρώπους που κατηγορούν τη συγκεκριμένη λογοτεχνία συλλήβδην ως χαμηλού επιπέδου και στερούμενη νοήματος, ενώ ταυτόχρονα σου κάνουν και κανα κηρυγματάκι για το πώς πρέπει να μπαίνεις στο βαθύτερο νόημα της λογοτεχνίας και να καταλάβεις τι ακριβώς εννοούσε ο πολυβραβευμένος Μαέβιους Παχατουρίδης όταν περιέγραφε σε 60 ολόκληρες σελίδες μια δραματικά επίπονη αφόδευση του ήρωα του βιβλίου του. Από ο,τι φαίνεται στο συλλογικό υποσυνείδητο, ακόμα και σε αυτό μεγάλου μέρους των βιβλιόφιλων, το συγκεκριμένο είδος λογοτεχνίας είναι επιφανειακό και τελείως του συρμού.

Έχω αρκετές έως 8 εκατομμύρια αντιρρήσεις εδώ.

(Να μου συγχωρέσουν οι ειδικοί και φιλόλογοι τις ενδεχομένως απλοϊκές παρατηρήσεις μου εδώ πέρα.)

Κατ'αρχήν προσωπικά έχω διακρίνει 4 βασικές μεγάλες "τάσεις"; είδη; πες το όπως θες:

1. Τις ιστορίες "κόσμου" 
2. τις ιστορίες "χαρακτήρων"
3. τις ιστορίες "ερώτησης"
4. τις ιστορίες "συμβάντων"

(όχι πως όλες αυτές δεν μπλέκονται μεταξύ τους και κάτι ανήκει αποκλειστικά σε μία από αυτές)

1. Κλασσικό παράδειγμα ο Άρχοντας, Τι ποιος άρχοντας; Ένας είναι ο Άρχοντας. 

Είναι μια ιστορία "κόσμου". Οι χαρακτήρες είναι επίπεδοι και μονοδιάστατοι. Ναι όλοι το ξέρουμε ρε φιλαράκι. Οι δικοί μας είναι εκνευριστικά καλοπαιδιστές και οι κακοί είναι τόσο κακοί που θα κοβαν το χέρι του διπλανού τους μόνο και μόνο επειδή σιχαίνονται να ξύσουν τη μύτη τους με τα δικά τους δάχτυλα. ΑΥΤΟ δεν έχει καμία σημασία. Σημασία δεν έχουν οι χαρακτήρες. Ούτε καν η κεντρική ιστορία μη σου πω. Που αν αφαιρέσεις τα μπιχλιμπίδια τι είναι; Ξεκινήσαμε απο δω, πήγαμε εκεί, εξολοθρεύσαμε τον κακό, κάναμε πάρτυ και ζήσαν αυτοί καλά.

Το ζουμί δεν είναι εκεί. Είναι στον ΚΟΣΜΟ.Αυτό είναι το κεντρικό αντικείμενο ενδιαφέροντος του συγγραφέα. Είναι στο βάθος της λεπτομέρειας, στην ιστορία, στην ομορφιά, στις διαφορετικές κουλτούρες του καθενός, στις από πίσω μυθολογίες, στις ρημάδες τις γλώσσες που ο Τολκιν έφτιαξε από την αρχή (προφανώς βασισμένος σε υπάρχουσες γλώσσες). Για μένα, ξαναλέω, το αντικείμενο της ιστορίας ήταν να δεις όλα τα υπέροχα "μέρη", να γνωρίσεις όλα αυτά τα πλάσματα και τον πολιτισμό τους κλπ. Ο μόνος ίσως χαρακτήρας -και πιο τραγικός- της σειράς που έχει ένα βάθος είναι το κακομοίρικο το Γκόλλουμ. Και πάλι,προσωπική άποψη, λογοτεχνικά αδύναμη.

Ίσως πιο τρανταχτό παράδειγμα είναι το Σιλμαρίλλιον εδώ πέρα μια και δεν κάνει τίποτα απο το να περιγράφει τον κοσμο ουσιαστικά. Δεν ξέρω, ας με διορθώσει κανας ειδήμων άμα πατήσει εδώ μέσα. Ο Άρχοντας όπως θα δούμε,αναγκαστικά μπλέκεται και σε άλλη κατηγορία.

2. Προφανώς όλες οι ιστορίες έχουν 'χαρακτήρες'. Και προφανώς λίγο ή πολύ  κάποια ιστορία θα είναι σχεδόν πάντα "κεντραρισμένη" σε κάποιον χαρακτήρα. Σε αυτό το είδος που αναφέρομαι ομως, η ιστορία δεν είναι στο ποιος είναι ο χαρακτήρας, αλλά σε τι μετατρέπεται. Στην εξέλιξή του. Είναι βασισμένες στο ποιος είναι κυρίως όχι στο τι κάνει. (Αν και προφανώς το ποιος είναι μας αποκαλύπτεται από το τι κάνει). (Εδώ έχω να πω μια κλασσική παρατήρηση του πως να ξεχωρίζεις καλούς από κακούς συγγραφείς:Ο καλός συγγραφέας δείχνει.Ο κακός συγγραφέας περιγράφει. Άλλο να λες "Ο Τζο ήταν θυμωμένος", άλλο να λες "Μια φλέβα χτυπούσε στο κούτελό του.Κοίταξε το Θανασάκη με μισόκλειστα μάτια και έσφιξε τις γροθιές του μέχρι που μούδιασε η τσουτσού του". Καταλαβαίνεις. Άσχημα το κάνω, αλλά καταλαβαίνεις). 

Κλασσικό παράδειγμα ιστορίας χαρακτήρων το Song of Ice and Fire. Δυναμικοί,πολυδιάστατοι,εξελισσόμενοι χαρακτήρες. Κανείς δεν είναι εντελώς καλός ή εντελώς καθήκι, ακόμα και η Cersei. Εξαιρείται το κωλόπαιδο, που είναι ψυχοπαθής. Όλοι έχουν αδυναμίες,όλοι έχουν ιδεολογία, όλοι αλλάζουν. Ακόμα και ο Clegane (o σκύλος). Ακόμα και ο Jaime.

Έξτρα μπόνους πόντους στο Martin γιατί γράφει κάθε κεφάλαιο από την οπτική γωνία του χαρακτήρα που πρωταγωνιστεί σε αυτό.

Είναι κλασσική παρανόηση ότι όλες οι καλές ιστορίες πρέπει να έχουν ντε και καλά φουλ αναπτυγμένους χαρακτήρες. Χρμφ. Όχι ακριβώς. Όλες οι καλές ιστορίες χαρακτήρων πρέπει να έχουν ανεπτυγμένους χαρακτήρες, γιατί ακριβώς αυτό πραγματεύονται. Στον αντίποδα, ιστορίες σκηνικού, ερώτησης ή γεγονότων, μπορεί να ναι καλές και χωρίς εντελώς πλήρεις χαρακτήρες. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι ο καλός συγγραφέας δε σχεδιάζει πιστευτούς ή ενδιαφέροντες χαρακτήρες. Νταξ;

3.Η ιστορία "ερώτησης"

Είναι βασικά μια ιστορία μυστηρίου. Ξεκινάμε έχοντας μια απορία, μια ερώτηση και στο τέλος απαντάται. Πώς σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, ασχολούμαστε με το ποιος πούστης το κανε; ε κάτι τέτοιο. Πάρε παράδειγμα το "The star" του Άρθουρ Κλαρκ. Ξεκινάμε με τη βασική ερώτηση:

"Γιατί σκατά εξαφανίστηκαν όλοι αυτοί,ενώ ήταν τόσο γαμάτος πολιτισμός,τόσο σοφοί και με τόσα επιτεύγματα;" Και στο τέλος απαντάται. Δεν το λέω. Να ανοίξετε και κανα βιβλίο.

Ερώτηση και στο 2001:Οδύσσεια του διαστήματος: "Ποιος διάολος έθαψε το μονόλιθο στο φεγγάρι και γιατί άρχισε να εκπέμπει όταν τον ξεθάψαμε;"

4.Ιστορία "Συμβάντων"

Εδώ συνήθως κάτι δεν πάει καλά και πρέπει να το λύσουμε. Π.χ μας έσκασε ένα τέρας (Beowulf) ή ξαναεμφανίστηκε ένας εχθρός που πρέπει να κατραπακιάσουμε σύντομα πριν μας φάει (Άρχοντας. Είδες; μπλέκονται, αναγκαστικά). Η ιστορία "συμβάντων" τελειώνει όταν το λύσουμε το πρόβλημα, ψοφήσει ο κακός και επανέλθουμε στα καλά παλιά, εκτός αν η ιστορία είναι λίγο σκοτεινή και τον πιουν οι καλοί και γίνει τση ποτάνα. Η αποκατάσταση της τάξης μετά από στραβή είναι κλασσικό μοτίβο στις ιστορίες από αρχαιοτάτων. Διαβάστε και μυθολογία να ξεστραβωθείτε.

Είναι όμως μόνο αυτά; τι; έτσι; απλά, χωρίς "βαθύτερο" νόημα.

Πριτς.

Κενά νοήματος και βάθους τα Fahrenheit 451, Brave new world, The dispossessed , 1984; Είσαι σίγουρος; Μόνο και μόνο το "The dispossessed" (Ο αναρχικός των 2 κόσμων στα ελληνικά) της LeGuine φτάνει. Και αυτά είναι απλά μερικά τρανταχτά παραδείγματα από τα ΠΡΟΦΑΝΩΣ πολιτικά πονήματα Ε.Φ. Πάρε και Ασίμοφ μέσα πάρε και Φίλιπ Ντικ, πάρε να χεις.

Ακόμα και μαρξιστική ανάλυση στο A song of ice and fire έχει πέσει (γκουγκλ ιτ). Και ήταν και καλή.

Ειδικά οι "πισωαποτιςγραμμες"άκηδες που μερικές φορές που σπάνε τα νεύρα επειδή ακριβώς βλέπουν στη φαντασία μόνο "μπροστά" από τις γραμμές, θα έπρεπε να μπορούν να ξεχωρίζουν κοινωνικοπολιτικά σχόλια, ακόμα και πολιτική σάτιρα σε ΤΕΡΑΣΤΙΟ αριθμό βιβλίων φαντασίας,ακόμα και τρόμου, αλλά για κάποιο λόγο τα προσπερνούν. (Το τεράστιο, επικό, γαμάτο Wheel of time εκτός από ιστορία που τα συνδυάζει ΟΛΑ, κόσμο,γεγονότα,χαρακτήρα κλπ έχει και πολύ κοινωνικοπολιτικό σχόλιο μέσα, αν και ο Jordan μάλλον είχε καταπιεστεί πολύ από γυναίκες στη ζωή του και φαίνεται)

Δηλαδή τι μας λες ρε μεγάλε; Πως ό,τι είναι fantasy/scifi/horror είναι αριστούργημα;

OXI. OXI. OXI .OXI.OXI 

Οι φλόμπες που κυκλοφορούν κει έξω είναι ίδιες σε ποσοστό με αυτές της "κανονικής" λογοτεχνίας.

Έχω σκυλοβαρεθεί και έχω παρατήσει ουκ ολίγα.

Υπάρχουν αμέτρητες παπαριές φαντασίας και επιστημονικής φαντασίας. Βιβλία χωρίς υπόθεση, χωρίς χαρακτήρες, χωρίς εξέλιξη, χωρίς νόημα, χωρίς τίποτα. Κακοφτιαγμένα, προχειροφτιαγμένα, από ανθρώπους που δεν έχουν την παραμικρή φαντασία και το παραμικρό να μας πούν.  Από αμετροεπείς φανφαρόνους που καταλαβαίνεις οτι ξεροχύνουν νταμιτζάνες όταν κάθονται και ξαναδιαβάζουν αυτά που έχουν γράψει (σε αντίθεση με τους άλλους που απο ο,τι έχω καταλάβει, τα ξαναδιαβάζουν και ξενερώνουν) και που γράφοντας κοελικές μεγαλοστομίες νομίζουν οτι κάτι κάνουν.

Η αξία του βιβλίου γενικά κιόλας-για μένα- δεν είναι να παρουσιάσεις μια ντε και καλά "καινούρια" ιδέα. Οι πραγματικά νέες ιδέες και εντελώς πρωτότυπες είναι σπάνιες πια,άσε που συνήθως αν τις "αποδομήσεις" -αχ τι χιψτερ που έγινα- καταλήγουν να είναι παραλλαγές σε παλιά θέματα.

Όχι λοιπόν. Η αξία του βιβλίου έρχεται από τον τρόπο που σκέφτεται ο συγγραφέας, από το λεξιλόγιό του, από το ποιος είναι και τι σου λέει στην τελική, αποφεύγοντας παράλληλα να φορτώσει το βιβλίο του με κλισεδιές και εύκολες συνταγές. Να έχει λεξιλόγιο και όχι 100 λέξεις. Να έχει διαλόγους. Η πλοκή να είναι "πιστευτή" στο πλαίσιο του willing suspension of disbelief.

Όχι επειδή έτσι μας βολεύει, ένας 100χρονος βρυκόλακας που στραφταλίζει, δεν έχει καταφέρει 100 χρόνια τώρα να τελειώσει το λύκειο και να πιάσει μια δουλειά. Για τα στραφταλίσματα και τη χορτοφαγία οκ τα χουμε ξαναπεί.

(Θα χωνα και τις 50 αποχρώσεις της χαζομάρας τώρα ως παράδειγμα "κανονικής" λογοτεχνίας,αλλά δεν το ακουμπάω καν άσε που ο Γεωργακόπουλος τα χει πει πολύ ωραία).

Άλλο σημαντικό στοιχείο ενός τέτοιου βιβλίου είναι οι εσωτερικοί κανόνες. Γιατί οκ φιλαράκι, έχω έρθει στη διάθεση, έχω μπει στον κόσμο του βιβλίου στον οποίο ξέρω ότι τα πράγματα είναι διαφορετικά από τη δική μου πραγματικότητα, αλλά ΜΗΝ ΚΑΝΕΙΣ Ο,ΤΙ ΓΟΥΣΤΑΡΕΙΣ. 

Φαντασία δε σημαίνει "γράφω ο,τι μου κατέβει, του βάζω ταμπέλα "φαντασία" και ξεμπερδεύω", 

Πρέπει να έχεις εσωτερικό κανονισμό, πως το λένε. Και τα πάντα στο βιβλίο σου μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια να υπακούν σε αυτό τον κανονισμό. Όχι να παραβαίνεις τους κανόνες που μου έθεσες στο 1ο κεφάλαιο, κάπου στη μέση του βιβλίου, επειδή έτσι σε συμφέρει. Τότε είσαι απλά κακός συγγραφέας. (ή κακός σεναριογράφος, βλέπε inception).

Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι οκ κράξε με που διαβάζω τέτοια, ευχαρίστως.

Πες με αγάμητο, πες με σπυριάρη, πες με Steve Urkle , λέγε με παλιόπαιδο, λέγε με αλήτη.

Ρίχνε μου και κράξιμο και καζούρα.

Ελεύθερα.

Μη μου λες όμως ότι είναι μόνο "παραμυθάκια" γιατί φαίνεσαι επιφανειακός και σας  βαριέμαι τους τόσο επιφανειακούς. Ναι ακόμα και τους "ψαγμένους" επιφανειακούς.

Υ.Γ: Χρόνια το έχω απορία τώρα πως κάτι ονειροπαρμένα,αλλοπαρμένα ατομάκια που πιστεύουν σε βασκανίες, μαγείες, χαρτομαντίες, χειρομαντίες, θετικές ενέργειες θεραπευτικές απο χαμόγελα και άλλα τέτοια, ακούν πως σου άρεσε ξερω γω το WoT και σε ξεκινάν στο δούλεμα για τις χαζομάρες που διαβάζεις που είναι ψεύτικα.

Y.Γ2: Μακριά από εμάς οι καλοπαιδίστες που δε δύνανται να πουν για ένα βιβλίο ότι ήταν ΜΑΛΑΚΙΑ, ΦΛΟΜΠΑ, ΠΑΠΑΡΙΑ, ΑΘΛΙΟ, ΗΛΙΘΙΟ και ΒΑΡΕΤΟ , ακόμα και για το είδος τους, επειδή "ο συγγραφέας ξεδιπλώνει την ψυχή του εδώ πέρα, αφήνει την προσωπικότητά του στο χαρτί και δε σου αρέσει επειδή δε γίνεται να χουμε όλοι τον ίδιο ψυχισμό κλπ. MΑΛΑΚΙΕΣ. O συγγραφέας μπορεί να ναι εξαιρετικό παιδί, πολύ καλός στην παρέα, καλός φίλος, σύζυγος, νταλικέρης, νοσοκόμος, ταβερνιάρης, αλλά άμα ΓΡΑΦΕΙ ΜΑΛΑΚΙΕΣ ειναι ΚΑΚΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΓΡΑΦΕΙ ΜΑΛΑΚΙΕΣ. Και "δεν είναι υποχρεωμένος να γράφει ο,τι σου αρέσει" και κολοκύθια τούμπανα. ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΜΕΝΟΣ ΝΑ ΓΡΑΦΕΙ ΚΑΛΑ, ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΑΝ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΠΟΥ ΓΡΑΦΕΙ ΔΕ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ. 

Y.Γ3: Το τι έχει πουλήσει ένα βιβλίο δεν είναι απόδειξη της αξίας του. Υπάρχουν άπειρες δημοφιλείς λογοτεχνικές μαλακίες εκεί έξω. Αντιστρόφως βέβαια, ούτε αν δεν έχεις πουλήσει ούτε στη μάνα σου, αυτό αποτελεί απόδειξη κρυφού διαμαντιού και αδικοθαμμένου αριστουργήματος.