Οδηγός Ανίχνευσης Χαζομάρας

Μία στο τόσο ψήνομαι και εγώ να γράψω κάτι "σοβαρό".

Σήμερα το θέμα μας είναι τα περί επιστήμης και ερμηνείας φαινομένων. Και τα λοιπά. Ξέρεις τώρα.

Άφησα ένα σχόλιο στον Vagelford πρίν μερικές μέρες, υποστηρίζοντας ότι δυστυχώς, η πλειοψηφία του κόσμου που δεν έχει σπουδάσει κάτι τείνει να θεωρεί τους "επιστήμονες" είτε ως αργόμισθους τρόμπες που δεν ξέρουν τι τους γίνεται, είτε ως σκοτεινά όργανα μυστικών συνωμοσιών, κάτι μεταξύ Φρανκενστάϊν, Δρ.Νο και λοιπών διαστροφικών κακών από ταινίες. Συν τοις άλλοις, έχουμε ανεπτυγμένη τώρα τελευταία όλη αυτή τη συνωμοσιολογία για τα πάντα και με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το δίκτυο κλπ, ο ρυθμός διασποράς χαζομάρας έχει πιάσει αστρονομικά επίπεδα. Αυτοί οι ψεκασμοί για παράδειγμα φοριούνται πάρα πολύ και κανείς δεν έχει σκεφτεί το απλούστερο αντεπιχείρημα, ότι "γιατί ρε συ άμα κάνουν κάτι τέτοιο το κάνουν τόσο φανερά, και δεν το ρίχνουν στο νερό να μην πάρει χαμπάρι κανείς τίποτα;". Άσε, τη φυσική του πράγματος δεν την πιάνω καθόλου γιατί στόχος είναι ο "απλός" άνθρωπος που δε μπορεί να πάει το μυαλό του ότι ένα αέριο που το ψεκάζεις στα 10.000 πόδια έχει πιθανότητες να σε φτάσει όσες το τσιγάρο που κάνω εγώ τώρα κάπου στο κέντρο, να φτάσει περίπου στο Κορωπί. Άστο αυτό. Δεν είναι οι ψεκασμοί ο στόχος μου όμως τώρα, είναι άλλα πράγματα.

Ήθελα καιρό να γράψω ένα απλό θεματάκι περί της επιστημονικής μεθόδου και μερικών βασικών οδηγιών ανίχνευσης παπατζιλικίων, για κόσμο που ρε αδερφέ, δεν έχει σχέση με το άθλημα.

Τα παρακάτω τα κλέβω από παλαιότερο θέμα που είχα βάλει,΄ετσι για επανάληψη :

Ο όρος Επιστημονική Μέθοδολογία έχει να κάνει με μια συλλογή τεχνικών για τη διερεύνηση φαινομένων, την απόκτηση νέας γνώσης και τη βελτίωση/διόρθωση/ενσωμάτωση της παλαιότερης γνώσης με τη νεότερη. Για να είναι μια μέθοδος επιστημονική, η διερεύνηση πρέπει να βασίζεται στην συλλογή παρατηρήσιμων, εμπειρικών (με την ένοια του πραγματικού πειράματος έναντι της θεωρίας) και μετρήσιμων αποτελεσμάτων, τα οποία υπόκεινται σε συγκεκριμένες αρχές λογικής επεξεργασίας. Μια επιστημονική μεθοδολογία ξεκινάει από τη συλλογή στοιχείων μέσω παρατήρησης και πειραματισμού, και καταλήγει στην διατύπωση και τον έλεγχο υποθέσεων. Εξαίρεση φυσικά αποτελούν τα μαθηματικά, όπου ως γνωστόν εμείς οι μαθηματικοί κάνουμε ό,τι γουστάρουμε. Όχι. Βασικά η δικιά μας μεθοδολογία είναι διαφορετική επειδή τα μαθηματικά δεν προέρχονται από εμπειρική γνώση του κόσμου. Απλά τον μοντελοποιούν. Τέσπα.

Για να μην το πάμε πολύ μακριά, για να βγεί ένα συμπέρασμα, γίνονται τα εξής :

1. Χρησιμοποιείς την εμπειρία σου. Εξετάζεις το πρόβλημα και προσπαθείς να καταλάβεις τι διάολο είναι. Τσεκάρεις να δεις αν υπάρχουν πρότερες εξηγήσεις. Αν είναι εντελώς νέο πρόβλημα πας παρακάτω, στο 2.

2. Χτίζεις μια υπόθεση. Αν δεν υπάρχει τίποτα ήδη γνωστό στο θέμα, προσπαθείς να σχηματίσεις μια πρώτη εξήγηση, μια πρώτη ιδέα εξήγησης. Και τώρα προχωράμε στα καλά...

3. Από την εξήγηση επάγεις πρόβλεψη. Αν αυτά που υπέθεσες στο 2 ισχύουν, τι συνέπειες υπάρχουν; Και τώρα πάμε στα καλύτερα

4. Τεστάρεις! Εξετάζεις αν ισχύουν τα αντίθετα ΚΑΘΕ συνέπειας, ώστε να ανταποδείξεις το 2. Είναι λογικό σφάλμα να αναζητείς το 3 κατευθείαν ως απόδειξη του 2. Το σφάλμα αυτό είναι η γνωστή επιβεβαίωση του συνεπούς. ΛΑΘΟΣ!

Παρεπιπτόντως όπως είναι προφανές, αυτή η μέθοδος δεν μπορεί ποτέ να ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΕΙ, αλλά έχει σκοπό να ΑΝΤΑΠΟΔΕΙΞΕΙ. Η προσπάθεια κατάρριψης κάθε θεωρίας είναι δηλαδή το κύριο σώμα της επιστημονικής μεθόδου.

Όπως είχε πει και ο Αλμπέρτος

"No amount of experimentation can ever prove me right; a single experiment can prove me wrong."

Ούτε και αυτός δεν είναι αρκετά αυθεντία για να μην καταρρεύσει η θεωρία του αν ένα πείραμα δείξει ανάποδα αποτελέσματα δηλαδή. Ας τα ακούνε μερικοί μερικοί αυτά.. Πολύ το πήγαμε με τη θεμελίωση της μεθοδολογίας (αν και έχει βιβλία ολόκληρα).

Πάμε παρακάτω τώρα, σε μερικούς απλούς "κανόνες" που θα βοηθήσουν να ψιλιάζεσαι πότε δεν πάει κάτι καλά σε ισχυρισμούς που κάνει ο οποιοσδήποτε. Διανθισμένοι κανόνες μαζί με μερικά λογικά σφάλματα τα οποία όλοι μας τείνουμε εύκολα να κάνουμε, μια και αποτελούν την πιο "εύκολη" οδό (δηλαδή αυτή της ανύπαρκτης κριτικής σκέψης)

Τώρα θα μου πεις, "σκεπτικιστή" φίλε μου, ότι αυτά που σου λέω ίσως είναι οδηγίες μιας παγκόσμιας συνωμοσίας για την πάταξη της ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ, περιορίζοντας την πληροφορία σε υποτιθέμενους λογικούς κανόνες και τα λοιπά. Ε τι να πω τώρα, αν με πλήρωνε κάποιο μυστικό συνωμοσιολογικό σκοταδιστικό κέντρο, θα έπρεπε να με πληρώνει καλύτερα. Και επίσης ναι, αν αρνείσαι ότι η γη είναι σφαιρική επειδή δεν το "βλέπεις"...χμ... ε ναι, δε θα σε πείσει κανείς. Όπως επίσης δε θα "πειστείς" αν είσαι από αυτούς που ανάγουν κάθε "επιστημονική" κουβέντα σε υπαρξιακούς φιλοσοφικούς όρους του στυλ "ναι αλλά το μπλε είναι όντως μπλε;" / "υπάρχουμε πραγματικά,δεν υπάρχει πιθανότητα να είμαστε κάποιο όνειρο σε κάποιο όνειρο κάποιου ροζ μονόκερου;". Σου χω νέα. Ο μονόκερός σου είναι ένας γαϊδαρος με ένα ντίλντο στο μέτωπο. (Καρακλεμμένη ατάκα από τον αγαπημενο μου House)

Τέλος πάντων.

Άρξασθαι!

Το λεγόμενο "BALONEY DETECTION KIT" (που οφείλεται στον Carl Sagan) ή ελληνιστί "Οδηγός ανίχνευσης χαζομάρας". Κάποια πράγματα για να τεστάρεις επιχειρήματα και να ανιχνεύεις λάνθασμένα ή απατεωνίστικα επιχειρήματα. (Όπως πολλά που ακούγονται σε τηλεοράσεις, ραδιόφωνα κλπ κλπ και έχουν να κάνουν με ψευδοεπιστημονικές χαζομάρες)

1. Όποτε αυτό είναι δυνατόν, πρέπει να υπάρχει ανεξάρτητη επιβεβαίωση των γεγονότων.

2. Πρέπει να ενθαρρύνεται η ουσιαστική εξέταση και ο διάλογος για τα στοιχεία που παρουσιάζονται από γνώστες του αντικειμένου και όλες τις οπτικές γωνίες

3. Τα επιχειρήματα που βασίζονται στην "αυθεντία" δεν έχουν ισχύ. Στην επιστήμη δεν αναγνωρίζονται αλάθητα. Ακόμα και ο μεγαλύτερος επιστήμονας μπορεί να κάνει ένα σφάλμα.

4.Για κάθε εξήγηση φαινομένου, κάνε περισσότερες από μία υποθέσεις - μην κολλάς στην πρώτη εξήγηση που σου ρχεται στο μυαλό (αντίστοιχα και στην πρώτη που σου πασσάρεται) - με σκοπό να τις τεστάρεις βέβαια, όχι να διαλέξεις ποια σου φαίνεται καλύτερη, ε;

5. Μην κολλάς σε μια υπόθεση-εξήγηση μόνο και μόνο επειδή είναι δική σου (ή κατ'επέκταση μόνο και μόνο επειδή την άκουσες σε κάποια εκπομπή που βλέπεις)

6. Ποσοτικοποίησε όπου είναι δυνατόν. Αόριστες αναφορές υποδεικνύουν αμάθεια, άγνοια και μερικές φορές συνειδητή παραποίηση στοιχείων. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι όποτε σου πετάνε ένα νούμερο είναι αλήθεια.

7. Σε μια διαδικασία λογικής επαγωγής, πρέπει κάθε ξεχωριστό βήμα να δουλεύει. Δεν είναι μπακαλική η επιστήμη. Αν 9 στα 10 βήματα στο σκεπτικό σου είναι σωστά και ένα είναι λάθος, τότε όλο καταλήγει σε λάθος. Κλασσικό παράδειγμα με το όργανο και τον αστυνομικό : Το μπουζούκι είναι όργανο. Ο αστυνομικός είναι όργανο. Άρα ο αστυνομικός είναι μπουζούκι. 2 στα 3 είναι σωστά. Αλλά το συμπέρασμα είναι λάθος..

8. Ρώτα αν η υπόθεση/εξήγηση/επιχείρημα που σου παρουσιάζεται μπορεί αρχικά επί της αρχής να αποδειχθεί ότι είναι λάθος μέσω ενός αντικειμενικού τεστ. Αν σου παρουσιάζεται ως αλάθητο, απίστευτο, τελειωτικό και αμετάβλητο και σουπερ ντούπερ ουάου, αλλά δε μπορεί να ελεγχθεί από πουθενά, ή κανείς δε δέχεται να τεσταριστεί τότε  σου λένε παπαριές. Ακόμα και ο Αϊνστάιν είχε πεί (το ξανάπαμε, αλλά δεν πειράζει, 10000 φορές θα το πούμε) ότι "ένα μοναδικό πείραμα μπορεί να αποδείξει οτι κάνω λάθος". Αν δεν τεστάρεται κάτι, μακριά.Επίσης, αν τεστάρεται, μπορεί να το κάνει και κάποιος άλλος και να πάρει το ίδιο αποτέλεσμα; Στις θετικές επιστήμες, αν κάνω εγώ ένα πείραμα και βγει όπως το περιμένω, αλλά το κάνουν και άλλοι 10 και δεν κάτσει, τότε η υπόθεσή μου θα αμφισβητηθεί και μάλλον οι άλλοι 10 θα χουν δίκιο.

9.Το ξυράφι του Όκκαμ : Αν δύο υποθέσεις εξηγούν τα δεδομένα εξίσου καλά, τότε επιλέγουμε αρχικά την απλούστερη.

Επιπλέον :

-Για να επιβεβαιωθεί μια υπόθεση και μια εξήγηση, ο καλύτερος τρόπος είναι τα διπλά τυφλά πειράματα.

Τι είναι αυτό; Απλό : Είναι ένα πείραμα όπου αυτός που το κάνει δε γνωρίζει ποια είναι τα άτομα του τεστ και ποια του ελέγχου. Ακόμα πιο απλά : Έχω φτιάξει ένα εμβόλιο που θεωρώ ότι θεραπεύει τον καρκίνο, δίνει τηλεπαθητικές ικανότητες και αυξάνει το IQ. Θέλω να τεστάρω αν δουλεύει. Έχω 10 άτομα. 5 που θα πάρουν το εμβόλιο και 5 που θα πάρουν νεράκι. Οι πρώτοι είναι το τεστ γκρουπ, οι άλλοι το γκρουπ ελέγχου. Διπλό τυφλό τεστ σημαίνει ότι ούτε αυτός που παίρνει το εμβόλιο ξέρει ποιο παίρνει, ούτε εγώ που του το δίνω ξέρω τι δίνω σε ποιον. Απλά κάνω τις μετρήσεις και βγάζω συμπεράσματα.

Κοινά, ΠΟΛΥ κοινά λάθη λογικής και ρητορικής που κάνουμε οι περισσότεροι :

1. Ad hominem : Όταν επιτίθεσαι στον άνθρωπο και όχι στο επιχείρημα. Π.χ "Η υπόθεση του Estarian ότι η γή γυρίζει γύρω από τον ήλιο είναι λάθος επειδή ο Estarian είναι ένα καθήκι και μισό"

2. Επιχείρημα εξ'αυθεντίας . "Α αφού το είπε ο Χ. , δίκιο θα χει, ξέρει αυτός". Παπάρια. Είπαμε, ακόμα και οι "αυθεντίες" μπορούν να κάνουν λάθος. Ελέγχουμε το ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ, την ΥΠΟΘΕΣΗ, το ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ. Χεστήκαμε ποιος το λέει.Δηλαδή επειδή ο Αριστοτέλης είπε ότι τα άλογα έχουν τόσα δόντια (χωρίς να τα μετρήσει, έκανε λάθος φυσικά) πρέπει σώνει και καλά να είναι σωστό, επειδή το είπε ο Αριστοτέλης; Εδώ υπάρχει ένα ΑΛΛΑ. Άλλο πράγμα η βαρύτητα της γνώμης και ένα συμπέρασμα αξιοπιστίας που ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ στο "αυτός είναι αυθεντία άρα έχει δίκιο" και άλλο πράγμα η εξ'αρχής αξιοπιστία. Ο περιπτεράς μου εκ των πραγμάτων έχει λιγότερη βαρύτητα γνώμης σε θέματα που αφορούν κβαντομηχανική απο ό,τι ο Στίβεν Χώκινγκ.

3. Το επιχείρημα των αρνητικών συνεπειών. Δηλαδή το να αντεπιχειρηματολογείς όχι πάνω στο συμπέρασμα αλλά αναδυκνείοντας "κακές" συνέπειες αν αυτό ισχύει. Π.χ "Ναι αλλά άμα ισχύει η εντροπία ο ήλιος θα σβήσει κάποτε". Γιούχου.

4. Το επιχείρημα της άγνοιας. Η απουσία στοιχείων δεν είναι απόδειξη απουσίας. Για κανέναν και για τίποτα.

5. Ειδική εξαίρεση. (Π.χ ναι όλοι οι άνθρωποι δεν πετούν εκτός από μένα που είμαι ο σούπερμαν)

6. "Begging the question" - αυτό δυστυχώς δεν μπορώ να το αποδώσω. Update : Κυκλικό επιχείρημα-Φαύλος κύκλος. Δηλαδή το να απαντάς μια ερώτηση υποθέτοντας ότι αυτό που ισχυρίζεσαι είναι το σωστό. Παράδειγμα : "Μεταφυσικά φαινόμενα υπάρχουν επειδή είχα μεταφυσικές εμπειρίες". Το συμπέρασμα αυτού του επιχειρήματος είναι ότι υπάρχουν μεταφυσικά φαινόμενα. Η βασική υπόθεση είναι ότι ο ισχυριζόμενος είχε μεταφυσικές εμπειρίες. Ο ισχυριζόμενος δε θα έπρεπε να μπορεί να ισχυριστεί ότι οι εμπειρίες του είναι μεταφυσικές, αλλά θα έπρεπε να παρέχει στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτό τον ισχυρισμό.

7. Επιλεκτικότητα στην παρατήρηση. Δηλαδή το να μετράς τις επιτυχίες και να μη μετράς τις αποτυχίες. Αυτό που κάνουν οι περισσότεροι ζωδιομανιακοί με τα ζώδια. Σε 100000000 προβλέψεις που δεν πέφτει μέσα ο αστροτέτοιος τους, αυτοί μετράνε τη μία που έπεσε.

8. Στατιστική των μικρών αριθμών. Μεγάλο λάθος το να βγάζεις συμπέρασμα από ανεπαρκή δείγματα. Π.χ το "ο πατέρας μου και η μάνα μου είναι δημόσιοι υπάλληλοι", δεν επάγει το ότι όλοι οι πατεράδες και μανάδες είναι ΔΥ.

9. Κακή ερμηνεία των στατιστικών. Π.χ 1 στους 5 ανθρώπους στον πλανήτη είναι κινέζος, αλλά εγώ δεν ξέρω κανέναν, πως γίνεται αύτό;

10. Ασυνέπεια στην επιχειρηματολογία. Το κλασσικό "δυό μέτρα και δυό σταθμά".

11. Non sequitur - Το "δε βγαίνει από αυτό". Π.χ το ότι η ιατρική δεν έχει καταφέρει ακόμα να θεραπεύσει τον καρκίνο, δε σημαίνει ότι ο ισχυρισμός της φραπελιάς ότι τον θεραπεύει είναι αληθής. Χρειάζονται απευθείας δεδομένα για έναν ισχυρισμό.

12. Post hoc, ergo propter hoc : Συνέβη μετά, για αυτό η αιτία του ήταν αυτή. Μπλέξιμο δηλαδή αιτίας και αποτελέσματος. Π.χ Γίνεται μια έκλειψη, και συ προσεύχεσαι στο Μανιτού να ξαναφέρει τον ήλιο. Όταν ο ήλιος ξαναβγει, δε σημαίνει ότι στον έφερε ο Μανιτού. Ή΄αλλο αγαπημένο "οι γυναίκες φτάινε για τα πυρηνικά γιατί πριν αρχίσουν να ψηφίζουν δεν υπήρχε ατομική βόμβα". Αν ίσχυε αυτό θα έπρεπε να επαναφέρουμε και τους πειρατές, γιατί από τότε που εξαφανίστηκαν, το φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει λυσσάξει.

13. Ερώτηση χωρίς νόημα : Π.χ "Τι συμβαίνει όταν μια άπειρη δύναμη συναντήσει ένα αμετακίνητο αντικείμενο". Φορδεμπαζ.

14. Αφαίρεση της μέσης κατάστασης. Δηλαδή το να λαμβάνεις υπόψη μόνο τα δύο άκρα. Το ΠΟΛΥ θετικό και το ΠΟΛΥ αρνητικό, κάνοντας έτσι την "άλλη" πλευρά να φαίνεται χειρότερη από ο,τι είναι. Πρόσεξε, αυτό δεν σημαίνει την κλασσική παπαριά "η αλήθεια είναι κάπου στη μέση" φορ φακς σέϊκ. Αυτή η εσφαλμένη διχοτόμηση σου παρουσιάζει ουσιαστικά μόνο δύο επιλογές υποθέσεων όταν υπάρχουν περισσότερες. Το κλασσικό "ή τρομοκράτης ή μαζί μας" είναι ένα τέτοιο επιχείρημα.

15. Βραχυπρόθεσμα εναντίον μακροπρόθεσμων : Π.χ γιατί να δίνουμε λεφτά στους επιστήμονες όταν έχουμε και γαμώ τις κρίσεις.

16. Μπλέξιμο συσχέτισης και σχέσης αιτίας-αποτελέσματος. Η σχέση αιτίας-αποτελέσματος προϋποθέτει συσχέτιση. Η συσχέτιση από μόνη της δε σημαίνει μία.

17. Η κοροϊδία. Δημιουργείς ένα στερεότυπο και χτυπάς αυτό, όχι την εξήγηση που παρέχεται.

18. Απόκρυψη στοιχείων και μισοαλήθειες. Είναι το πιο δύσκολο λογικό λάθος να ανιχνεύσεις, γιατί συχνά δεν έχουμε τρόπο να καταλάβουμε ότι δε μας το λένε όλο το πακέτο. Κάτι τέτοιο κάνουν πχ στις διαφημίσεις. Παλιότερα πχ δε σου λέγαν σε καμιά διαφήμιση ότι το κάπνισμα σου σκίζει την υγεία, μετά το μάθαμε. Αυτό το λάθος το κάνουν και μερικά λαμόγια στην επιστημονική κοινότητα. Βρείτε π.χ το 12ο επεισόδιο (Distractions) του δεύτερου κύκλου του House, όπου ένας τύπος ισχυρίζεται ότι βρήκε φάρμακο για τις ημικρανίες, κρύβοντας αρκετά πράγματα.
19. Βonus - Στην επιστήμη το βάρος της απόδειξης πέφτει στον ισχυριζόμενο. Δε μπορείς να έρθεις να μου πεις "υπάρχει μια τεράστια ροζ τσαγιέρα που ξέρει γαλλικά και πιάνο, ζει στη ζώνη του Ωρίωνα" και να υποστηρίξεις την ύπαρξή της με το γεγονός ότι εγώ δε μπορώ να αποδείξω ότι δεν είναι εκεί. Ούτε το "εσύ δε μπορείς να αποδείξεις ότι δεν υπάρχει, εγώ δε μπορώ να αποδείξω πως υπάρχει, άρα ας δεχτούμε ότι υπάρχει μέχρι να μου φέρεις στοιχεία ότι δεν"
Όσο πιο εξωπραγματικός ο ισχυρισμός, τόσο περισσότερες αποδείξεις χρειάζονται. Ένα πολύ ωραίο και σύντομο άρθρο στα αγγλικά εδώ, στο quackwatch

Ξέρω, είναι τεράστιο και κουραστικό. Αλλά είναι ένας γενικός μπούσουλας.

Πέραν αυτών, η βασική μου συμβουλή για όσους είναι περίεργοι αλλά δεν έχουν σχέση με το χώρο των θετικών επιστημών,

είναι η εξής :

ΨΑΞΕ-ΔΙΑΒΑΣΕ-ΣΚΕΨΟΥ ΑΠΟ ΜΟΝΟΣ ΣΟΥ.

Πρόσεχε τις θεωρίες συνωμοσίας. Αν υπάρχει μια θεωρία συνωμοσίας που έχεις βρει και σου φαίνεται πολύ πιστευτή, με φωτογραφίες, άρθρα, γνωστούς δημοσιογράφους και "αναλυτές" που την υποστηρίζουν, αλλά για να είναι αληθινή, παραβιάζονται 6-7 βασικοί νόμοι της φυσικής, τότε λένε παπαριές. Τελειωτικά και αμετάκλητα.

Πρόσεχε αυτό με τις μισοαλήθειες. Πάρα πολύ. Πρόσεχε τα εμπειρικά δεδομένα χωρίς δυνατότητα απόδειξης. Όταν κάποιος δε δέχεται να ελεγχθεί ο ισχυρισμός του, τότε 99,999999999% λέει παπαριές. Όλοι αυτοί οι πνευματιστές που όταν τους τεστάρουν λένε ότι δεν πέταξαν επειδή υπήρχε αρνητική ενέργεια τριγύρω για παράδειγμα.

Και πρόσεχε τη λογική των επιχειρημάτων. ΚΑΘΕ κρίκος σε μια αλυσίδα επιχειρημάτων πρέπει να αποδεικνύεται, να είναι ελέγξιμος και τα αποτελέσματα να μπορούν να αναπαραχθούν. Δεν έχει σημασία αν σου πουν 999 σωστά και έχει ένα λάθος το οικοδόμημα. Αν υπάρχει ΕΝΑ λάθος τότε καταρρέει όλο.

Αυτά. Συγγνώμη αν κούρασα.

Οι πηγές μου ήταν το www.skepdic.com και ένα ψάξιμο στο google με τις λέξεις "baloney detection kit"